Proces złożony, wielowymiarowy i dynamiczny, którego celem nie jest jedynie rozpoznanie objawów, ale przede wszystkim zrozumienie osoby – jej funkcjonowania, przeżyć, relacji i sposobów radzenia sobie z trudnościami.
1. Pojęcie diagnozy psychologicznej
Definiujemy diagnozę psychologiczną jako proces poznawczy i interakcyjny, który służy:
- opisowi funkcjonowania psychicznego osoby,
- wyjaśnieniu przyczyn trudności psychicznych,
- prognozowaniu przyszłego zachowania lub rozwoju,
- a także planowaniu i ewaluacji oddziaływań terapeutycznych.
Diagnoza nie jest więc jednorazowym zdarzeniem, ale ciągłym procesem, który często towarzyszy całemu procesowi terapeutycznemu.
2. Cele diagnozy psychologicznej
Wyróżnia się kilka głównych celów diagnozy:
- Opisowy – dostarczenie informacji o aktualnym stanie psychicznym i zachowaniu osoby;
- Eksplanacyjny – zrozumienie mechanizmów psychicznych i przyczyn trudności;
- Predykcyjny – przewidywanie przyszłych zachowań lub przebiegu zaburzenia;
- Weryfikacyjny – ocena skuteczności podjętych działań terapeutycznych;
- Profilaktyczny i planujący – rozpoznanie ryzyk i zasobów oraz planowanie interwencji.
3. Podejścia diagnostyczne
Możemy wyróżnić kilka podejść, które różnią się sposobem rozumienia diagnozy oraz jej celami:
- Podejście testowe (psychometryczne) – koncentruje się na pomiarze cech i właściwości psychicznych przy pomocy standaryzowanych narzędzi.
- Podejście kliniczne – opiera się na obserwacji, wywiadzie oraz interpretacji indywidualnego kontekstu pacjenta.
- Podejście idiograficzne vs. nomotetyczne – pierwsze skupia się na jednostce jako niepowtarzalnym przypadku, drugie na uogólnieniach i klasyfikacjach.
- Podejście zintegrowane – łączy różne metody i perspektywy diagnostyczne, aby osiągnąć pełniejszy obraz funkcjonowania osoby.
4. Etapy diagnozy psychologicznej
Proces diagnozy można podzielić na kilka etapów:
- Zbieranie danych – rozmowa wstępna, obserwacja, analiza dokumentacji, zastosowanie testów.
- Formułowanie hipotez – tworzenie przypuszczeń dotyczących mechanizmów psychologicznych pacjenta.
- Weryfikacja hipotez – poprzez dalsze badania i analizę danych.
- Formułowanie diagnozy – integracja wyników, opis trudności i zasobów, często również klasyfikacja zgodnie z systemami diagnostycznymi (ICD-11, DSM-5).
- Raport i przekazanie informacji zwrotnej – przygotowanie pisemnej diagnozy i omówienie jej z pacjentem lub zespołem terapeutycznym.
5. Etyka i relacja diagnostyczna
Podkreśla się znaczenie etyki w procesie diagnozy. Diagnoza powinna być prowadzona z poszanowaniem godności i autonomii pacjenta. Szczególnie ważne są:
- świadoma zgoda na udział w diagnozie,
- poufność danych,
- rzetelność i trafność stosowanych metod,
- empatyczne podejście diagnosty.
Psycholog nie powinien być jedynie „ekspertem oceniającym”, lecz partnerem w procesie poznawania i rozumienia siebie przez pacjenta.
6. Diagnoza a proces terapeutyczny
Diagnoza nie kończy się na wydaniu opinii. Diagnoza jest częścią procesu terapeutycznego – pomaga dobrać odpowiednią formę terapii, wyznaczyć cele pracy, a także monitorować zmiany zachodzące w pacjencie. Ważne jest również zrozumienie, że diagnoza to relacja, w której sposób zbierania danych i sam kontekst diagnostyczny wpływa na zachowanie i wypowiedzi osoby badanej.
Diagnoza psychologiczna w to nie tylko techniczny proces pomiaru objawów, lecz głęboka, humanistyczna próba zrozumienia osoby. Wymaga ona wiedzy, umiejętności, empatii i etycznej odpowiedzialności. Kluczowe jest nie tylko to, co psycholog diagnozuje, ale jak to robi i dla jakiego celu.
H.Sęk, L. Cierpiałkowska Psychologia kliniczna